Sukkulente

saftreiche Pflanzen, die an besondere Klima- und Bodenverhältnisse angepasst sind
(Weitergeleitet von Sukkulenz)

Sukkulenten (Einzahl die Sukkulente,[1] von lateinisch sucus für ‚Saft‘ bzw. suculentus für ‚saftreich‘[2]) sind saftreiche Pflanzen, die an besondere Klima- und Bodenverhältnisse angepasst sind. Je nach dem Pflanzenorgan, das zur Wasserspeicherung umgebildet ist, wird zwischen Blatt-, Stamm- und Wurzelsukkulenten unterschieden, wobei alle Kombinationen möglich sind. Im Bereich der Anatomie wird flüssigkeitsreiches Gewebe als sukkulent bezeichnet.

Sukkulente Pflanzen speichern Wasser in ihren Pflanzenteilen, hier in den Blättern von Aloe vera.

Obwohl Kakteen nur einen sehr kleinen Teil aller existierenden Sukkulenten ausmachen, gelten sie als die bekanntesten Vertreter der sukkulenten Pflanzen. Im Sprachgebrauch wird deshalb zwischen Kakteen und „anderen“ Sukkulenten unterschieden.

Wegen der bei den einzelnen Arten sehr unterschiedlich ausgeprägten Sukkulenz ist eine genaue Trennung zwischen sukkulenten und nicht sukkulenten Arten manchmal sehr schwierig. Selbst innerhalb einer Art können sukkulente und nicht sukkulente Exemplare vorkommen. An der Grenzlinie liegen sowohl eher krautige oder holzige Pflanzen als auch solche, die in ihrer Rübenwurzel eher Zucker und Stärke als Wasser speichern. Sukkulenten werden gelegentlich auch als Fettpflanzen bezeichnet.

Familien und Gattungen Bearbeiten

Pflanzenfamilien und -gattungen, in denen sich Sukkulenten befinden, sind in der folgenden Tabelle aufgeführt. Um die Tabelle übersichtlich und lesbar zu halten, sind alle Familien und Gattungen alphabetisch nach ihrem botanischen Namen aufgeführt und mit den deutschen Trivialnamen der Familien, falls vorhanden, ergänzt. An dieser Stelle unberücksichtigt bleiben die deutschen Gattungsnamen, die Autoren der Taxa sowie Angaben über Synonyme und weitere hierarchische Stufe der biologischen Systematik (wie Unterfamilien), die den einzelnen Artikeln zu entnehmen sind.

Familie Gattung Beispielbild
Agavengewächse
(Agavaceae)[B1 1][B1 2]
Agave, Beschorneria, Chlorophytum, Furcraea, Hesperaloe, Hesperoyucca, Yucca
 
Agave victoriae-reginae
Mittagsblumengewächse
(Aizoaceae)
Acrodon, Acrosanthes, Aethephyllum, Aizoanthemum, Aizoon, Aloinopsis, Amphibolia, Antegibbaeum, Antimima, Apatesia, Aptenia, Arenifera, Argyroderma, Aridaria, Aspazoma, Astridia, Bergeranthus, Bijlia, Braunsia, Brownanthus, Calamophyllum, Carpanthea, Carpobrotus, Carruanthus, Caryotophora, Cephalophyllum, Cerochlamys, Chasmatophyllum, Cheiridopsis, Circandra, Cleretum, Conicosia, Conophytum, Corpuscularia, Cylindrophyllum, Cypselea, Deilanthe, Delosperma, Dicrocaulon, Didymaotus, Dinteranthus, Diplosoma, Disphyma, Dorotheanthus, Dracophilus, Drosanthemum, Eberlanzia, Ebracteola, Ectotropis, Enarganthe, Erepsia, Esterhuysenia, Faucaria, Fenestraria, Frithia, Galenia, Gibbaeum, Glottiphyllum, Gunniopsis, Hallianthus, Hammeria, Hartmanthus, Hereroa, Ihlenfeldtia, Jacobsenia, Jensenobotrya, Jordaaniella, Juttadinteria, Khadia, Lampranthus, Lapidaria, Leipoldtia, Lithops, Machairophyllum, Malephora, Marlothistella, Mesembryanthemum, Mestoklema, Meyerophytum, Mitrophyllum, Monilaria, Mossia, Muiria, Namaquanthus, Namibia, Nananthus, Nelia, Neohenricia, Octopoma, Odontophorus, Oophytum, Orthopterum, Oscularia, Ottosonderia, Peersia, Phyllobolus, Pleiospilos, Plinthus, Polymita, Prenia, Prepodesma, Psammophora, Psilocaulon, Rabiea, Rhinephyllum, Rhombophyllum, Ruschia, Ruschianthemum, Ruschianthus, Saphesia, Sarcozona, Sceletium, Schlechteranthus, Schwantesia, Scopelogena, Sesuvium, Skiatophytum, Smicrostigma, Stayneria, Stoeberia, Stomatium, Synaptophyllum, Tanquana, Tetragonia, Titanopsis, Trianthema, Tribulocarpus, Trichodiadema, Vanheerdea, Vanzijlia, Vlokia, Wooleya, Zaleya, Zeuktophyllum
 
Carpobrotus edulis
 
Lithops hallii
 
Trichodiadema densum
Fuchsschwanzgewächse
(Amaranthaceae)
Arthraerva, Dendroportulaca, Salicornia
 
Salicornia europaea
Amaryllisgewächse
(Amaryllidaceae)[B1 3]
Boophane, Brunsvigia, Cyrtanthus, Haemanthus, Rauhia
 
Haemanthus albiflos
Anacampserotaceae Anacampseros (einschließlich Avonia), Grahamia, Talinopsis
 
Anacampseros rufescens
Sumachgewächse
(Anacardiaceae)[B2 1]
Operculicarya, Pachycormus
 
Pachycormus discolor
Doldenblütler
(Apiaceae)
Crithmum, Steganotaenia
 
Crithmum maritimum
Hundsgiftgewächse
(Apocynaceae)
Absolmsia, Adenium, Apteranthes, Asclepias, Aspidoglossum, Aspidonepsis, Baynesia, Brachystelma, Caralluma, Ceropegia, Cibirhiza, Cynanchum, Dischidia, Dischidiopsis, Duvalia, Duvaliandra, Echidnopsis, Edithcolea, Fanninia, Fockea, Glossostelma, Hoodia, Hoya, Huernia, Huerniopsis, Ischnolepis, Larryleachia, Lavrania, Madangia, Mandevilla, Marsdenia, Matelea, Micholitzia, Miraglossum, Notechidnopsis, Odontostelma, Ophionella, Orbea, Orbeanthus, Pachycarpus, Pachypodium, Pectinaria, Petopentia, Piaranthus, Plumeria, Pseudolithos, Quaqua, Raphionacme, Rhytidocaulon, Riocreuxia, Sarcorrhiza, Sarcostemma, Schizoglossum, Schlechterella, Stapelia, Stapelianthus, Stapeliopsis, Stathmostelma, Stenostelma, Stomatostemma, Tavaresia, Trachycalymma, Tridentea, Tromotriche, White-Sloanea, Xysmalobium
 
Edithcolea grandis var. baylissiana
 
Pachypodium brevicaule
Aronstabgewächse
(Araceae)[B1 4]
Zamioculcas
 
Zamioculcas zamiifolia
Araliengewächse
(Araliaceae)[B2 2]
Cussonia
 
Cussonia paniculata
Spargelgewächse
(Asparagaceae)[B1 5][B1 6][B1 7][B1 8]
Beaucarnea, Calibanus, Cordyline, Dasylirion, Dracaena, Eriospermum, Myrsiphyllum, Nolina, Sansevieria
 
Dracaena draco
Affodillgewächse
(Asphodelaceae)[B1 9][B1 10]
Aloe, Astroloba, Bulbine, Chortolirion, Gasteria, Haworthia, Poellnitzia, Trachyandra
 
Aloe mitriformis
Korbblütler
(Asteraceae)
Baeriopsis, Coulterella, Crassocephalum, Didelta, Gynura, Kleinia, Osteospermum, Othonna, Polyachyrus, Porophyllum, Pteronia, Senecio, Stevia
 
Othonna capensis
Balsaminengewächse
(Balsaminaceae)[B2 3]
Impatiens  
Basellgewächse
(Basellaceae)[B2 4]
Anredera, Basella
 
Anredera cordifolia
Schiefblattgewächse
(Begoniaceae)[B2 5]
Begonia
 
Begonia dregei
Kreuzblütengewächse
(Brassicaceae)[B2 6]
Heliophila, Lepidium
 
Lepidium phlebopetalum
Bromeliengewächse
(Bromeliaceae)[B1 11]
 
Puya laxa
Balsambaumgewächse
(Burseraceae)[B2 7]
Beiselia, Bursera, Commiphora
 
Beiselia mexicana
Kakteengewächse
(Cactaceae)
Acanthocalycium, Acanthocereus, Ariocarpus, Armatocereus, Arrojadoa, Arthrocereus, Astrophytum, Austrocactus, Aztekium, Bergerocactus, Blossfeldia, Brachycereus, Browningia, Brasilicereus, Calymmanthium, Carnegiea, Cephalocereus, Cereus, Cintia, Cipocereus, Cleistocactus, Coleocephalocereus, Copiapoa, Corryocactus, Coryphantha, Dendrocereus, Denmoza, Discocactus, Disocactus, Echinocactus, Echinocereus, Echinopsis, Epiphyllum, Epithelantha, Eriosyce, Escobaria, Escontria, Espostoa, Espostoopsis, Eulychnia, Facheiroa, Ferocactus, Frailea, Geohintonia, Gymnocalycium, Haageocereus, Harrisia, Hatiora, Hylocereus, Jasminocereus, Lasiocereus, Leocereus, Lepismium, Leptocereus, Leuchtenbergia, Lophophora, Maihuenia, Malacocarpus, Mammillaria, Mammilloydia, Matucana, Melocactus, Micranthocereus, Mila, Myrtillocactus, Neobuxbaumia, Neolloydia, Neoraimondia, Neowerdermannia, Obregonia, Opuntia, Oreocereus, Oroya, Ortegocactus, Pachycereus, Parodia, Pediocactus, Pelecyphora, Peniocereus, Pereskia, Pereskiopsis, Pilosocereus, Polaskia, Praecereus, Pseudoacanthocereus, Pseudorhipsalis, Pterocactus, Pygmaeocereus, Quiabentia, Rauhocereus, Rebutia, Rhipsalis, Samaipaticereus, Schlumbergera, Sclerocactus, Selenicereus, Stenocactus, Stenocereus, Stephanocereus, Stetsonia, Strombocactus, Tacinga, Thelocactus, Turbinicarpus, Uebelmannia, Weberbauerocereus, Weberocereus, Yungasocereus
 
Carnegia gigantea
 
Mammillaria zeilmanniana
 
Carnegia gigantea
Glockenblumengewächse
(Campanulaceae)[B2 8]
Brighamia
 
Brighamia insignis
Kaperngewächse
(Capparaceae)
Maerua  
Melonenbaumgewächse
(Caricaceae)[B2 9]
Carica, Jacarathia
 
Carica chilensis
Nelkengewächse
(Caryophyllaceae)
Honckenya
 
Honckenya peploides
Cochlospermaceae Cochlospermum
 
Cochlospermum vitifolium
Commelinagewächse
(Commelinaceae)[B1 12]
Aneilema, Callisia, Cyanotis, Tradescantia, Tripogandra
 
Tradescantia fluminensis
Windengewächse
(Convolvulaceae)[B2 10]
Ipomoea, Stictocardia, Turbina
 
Ipomoea cairica
Costaceae Costus  
Dickblattgewächse
(Crassulaceae)
Adromischus, Aeonium, Afrovivella, Aichryson, Cotyledon, Crassula, Cremnophila, Cremnosedum, Dudleya, Echeveria, Graptopetalum, Hylotelephium, Hypagophytum, Kalanchoe, Lenophyllum, Meterostachys, Monanthes, Orostachys, Pachyphytum, Perrierosedum, Phedimus, Pistorinia, Prometheum, Pseudosedum, Rhodiola, Rosularia, Sedella, Sedum, Sempervivum, Sinocrassula, Tacitus, Thompsonella, Tylecodon, Umbilicus, Villadia
 
Aeonium tabuliforme
Kürbisgewächse
(Cucurbitaceae)
Apodanthera, Brandegea, Cephalopentandra, Ceratosanthes, Citrullus, Coccinia, Corallocarpus, Cucumella, Cucumis, Cucurbita, Cyclantheropsis, Dendrosicyos, Doyera, Eureindra, Fevillea, Gerrandanthus, Gynostemma, Halosicyos, Ibervilla, Kedostris, Marah, Momordica, Neoalsomitra, Odosicyos, Parasicyos, Syrigia, Telfairia, Thladiantha, Trochomeria, Trochomeriopsis, Tumamoca, Xerosicyos, Zehneria, Zygosicyos
 
Marah macrocarpa
Davalliaceae Davallia
 
Davallia canariensis
Didiereaceae[B2 11] Alluaudia, Alluaudiopsis, Decarya, Didierea
 
Didierea madagascariensis
Yamswurzelgewächse
(Dioscoreaceae)[B1 13]
Dioscorea
 
Dioscorea elephantipes
Speerblumen
(Doryanthaceae)[B1 14]
Doryanthes
 
Doryanthes excelsa
Heidekrautgewächse
(Ericaceae)[B2 12]
Sphyrospermum
 
Sphyrospermum buxifolium
Wolfsmilchgewächse
(Euphorbiaceae)
Cnidoscolus, Euphorbia, Jatropha
 
Euphorbia obesa subsp. symmetrica
Hülsenfrüchtler
(Fabaceae)[B2 13]
Delonix, Dolichos, Erythrina, Neorautanenia, Pachyrhizus, Tylosema
 
Delonix decaryi
Fouquieriaceae[B2 14] Fouquieria
 
Fouquieria splendens
Storchschnabelgewächse
(Geraniaceae)
Monsonia, Pelargonium, Sarcocaulon
 
Sarcocaulon multifidum
Gesneriengewächse
(Gesneriaceae)[B2 15]
Aeschynanthus, Alsobia, Chirita, Codonanthe, Columnea, Nematanthus, Sinningia, Streptocarpus
 
Alsobia dianthiflora
Hyazinthengewächse
(Hyacinthaceae)[B1 15]
Albuca, Bowiea, Dipcadi, Drimia, Hyacinthus, Lachenalia, Ledebouria, Litanthus, Massonia, Ornithogalum, Rhadamanthus, Rhodocodon, Schizobasis, Urginea, Whiteheadia
 
Bowiea volubilis
Icacinaceae[B2 16] Pyrenacantha
 
Pyrenacantha malvifolia
Lippenblütengewächse
(Lamiaceae)[B2 17]
Aeollanthus, Dauphinea, Perrierastrum, Plectranthus, Solenostemon, Tetradenia, Thorncroftia
 
Plectranthus fruticosus
Wasserschlauchgewächse
(Lentibulariaceae)
Pinguicula
 
Pinguicula cyclosecta
Blumennesselgewächse
(Loasaceae)[B2 18]
Schismocarpus  
Riemenblumengewächse
(Loranthaceae)[B2 19]
Tapinanthus  
Malvengewächse
(Malvaceae)
Adansonia, Brachychiton, Cavanillesia, Ceiba, Pseudobombax, Sterculia
 
Adansonia digitata
Schwarzmundgewächse
(Melastomataceae)[B2 20]
Medinilla
 
Medinilla magnifica
Mahagonigewächse
(Meliaceae)[B2 21]
Entandrophragma
 
Entandrophragma caudatum
Mondsamengewächse
(Menispermaceae)[B2 22]
Chasmanthera, Stephania, Tinospora
 
Stephania suberosa
Montiaceae Calyptrotheca, Ceraria, Cistanthe, Lewisia, Parakeelya, Portulacaria, Schreiteria
 
Anacampseros alstonii
Maulbeergewächse
(Moraceae)[B2 23]
Dorstenia, Ficus
 
Dorstenia gigas
Moringaceae Moringa
 
Moringa ovalifolia
Orchideen
(Orchidaceae)[B1 16]
 
Phalaenopsis deliciosa
Sauerkleegewächse
(Oxalidaceae)[B2 24]
Oxalis
 
Oxalis ortgiesii
Passionsblumengewächse
(Passifloraceae)[B2 25]
Adenia
 
Adenia pechuellii
Sesamgewächse
(Pedaliaceae)[B2 26]
Pterodiscus, Sesamothamnus, Uncarina
 
Uncarina grandidieri
Phyllanthaceae Phyllanthus
 
Phyllanthus mirabilis
Kermesbeerengewächse
(Phytolaccaceae)[B2 27]
Phytolacca
 
Phytolacca dioica
Pfeffergewächse
(Piperaceae)[B2 28]
Peperomia
 
Peperomia graveolens
Portulakgewächse
(Portulacaceae)
Portulaca
 
Portulaca grandiflora
Rötegewächse
(Rubiaceae)[B2 29]
Anthorrhiza, Hydnophythum, Hydrophylax, Myrmecodia, Myrmephythum, Phylohydrax, Squamellaria
 
Myrmecodia tuberosa
Sandelholzgewächse
(Santalaceae)
Viscum
 
Viscum minimum
Seifenbaumgewächse
(Sapindaceae)[B2 30]
Erythrophysa
 
Erythrophysa alata
Steinbrechgewächse
(Saxifragaceae)
Tetilla, Bergenia, Saxifraga
 
Saxifraga exarata
Nachtschattengewächse
(Solanaceae)
Nolana
 
Nolana rostrata
Talinaceae Amphipetalum, Talinella, Talinum
 
Talinum tenuissimum
Brennnesselgewächse
(Urticaceae)[B2 31]
Laportea, Obertia, Pilea, Sarcopilea
 
Pilea microphylla
Weinrebengewächse
(Vitaceae)[B2 32]
Cissus, Cyphostemma
 
Cyphostemma juttae
Grasbaumgewächse
(Xanthorrhoeaceae)[B1 17]
 
Xanthorrhoea johnsonii
Jochblattgewächse
(Zygophyllaceae)
Augea, Zygophyllum
 
Zygophyllum fruticulosum

Literatur Bearbeiten

  • Urs Eggli (Hrsg.): Sukkulenten-Lexikon. Einkeimblättrige Pflanzen (Monocotyledonen). Eugen Ulmer, Stuttgart 2001, ISBN 3-8001-3662-7.
  1. Agavaceae, S. 1–103, 6 Gattungen
  2. Anthericaceae, S. 236–237, 1 Gattung
  3. Amaryllidaceae, S. 232–236, 5 Gattungen
  4. Araceae, S. 238–239, 1 Gattung
  5. Asparagaceae, S. 239–241, 1 Gattung
  6. Dracaenaceae, S. 269–284, 3 Gattungen
  7. Eriospermaceae, S. 284–285, 1 Gattung
  8. Nolinaceae, S. 299–306, 4 Gattungen
  9. Aloaceae, S. 103–231, 6 Gattungen, 12 Hybridgattungen
  10. Asphodelaceae, S. 241–256, 2 Gattungen
  11. Bromeliaceae, S. 256–257, nur erwähnt, keine Gattungen beschrieben
  12. Commelinaceae, S. 257–265, 5 Gattungen
  13. Dioscoreaceae, S. 265–268, 1 Gattung
  14. Doryanthaceae, S. 268–269, 1 Gattung
  15. Hyacinthaceae, S. 286–299, 15 Gattungen
  16. Orchidaceae, S. 306–307, nur erwähnt, keine Gattungen
  17. Xanthorrhoeaceae, S. 307, Xanthorrhoea nur erwähnt, keine Gattungen
  • Urs Eggli (Hrsg.): Sukkulenten-Lexikon. Zweikeimblättrige Pflanzen (Dicotyledonen). Eugen Ulmer, Stuttgart 2002, ISBN 3-8001-3915-4.
  1. Anacardiaceae, S. 3–4, 2 Gattungen
  2. Araliaceae, S. 13–14, 1 Gattung
  3. Balsaminaceae, S. 42, 1 Gattung
  4. Basellaceae, S. 43–44, 2 Gattung
  5. Begoniaceae, S. 45–47, 1 Gattung
  6. Brassicaceae, S. 52–55, 2 Gattungen
  7. Burseraceae, S. 56–61, 3 Gattungen
  8. Campanulaceae, S. 63, 1 Gattung
  9. Caricaceae, S. 65–67, 2 Gattungen
  10. Convolvulaceae, S. 69–74, 3 Gattungen
  11. Didiereaceae, S. 99–101, 4 Gattungen
  12. Ericaceae, S. 102, 1 Gattung
  13. Fabaceae, S. 244–252, 6 Gattungen
  14. Fouquieriaceae, S. 253–255, 1 Gattung
  15. Gesneriaceae, S. 290–305, 8 Gattungen
  16. Icacinaceae, S. 305–306, 1 Gattung
  17. Lamiaceae, S. 307–326, 7 Gattungen
  18. Loasaceae, S. 327–328, 1 Gattung
  19. Loranthaceae, S. 328–329, 1 Gattung
  20. Melastomataceae, S. 329–330, 1 Gattung
  21. Meliaceae, S. 330–331, 1 Gattung
  22. Menispermaceae, S. 332–334, 3 Gattungen
  23. Moraceae, S. 334–345, 2 Gattungen
  24. Oxalidaceae, S. 355–358, 1 Gattung
  25. Passifloraceae, S. 359–374, 1 Gattung
  26. Pedaliaceae, S. 374–385, 3 Gattungen
  27. Phytolaccaceae, S. 385–386, 1 Gattung
  28. Piperaceae, S. 386–394, 1 Gattung
  29. Rubiaceae, S. 464–472, 7 Gattungen
  30. Sapindaceae, S. 473, 1 Gattung
  31. Urticaceae, S. 478–481, 4 Gattungen
  32. Vitaceae, S. 482–494, 2 Gattungen
  • Focke Albers, Ulli Meve (Hrsg.): Sukkulenten-Lexikon. Asclepiadaceae (Seidenpflanzengewächse). Eugen Ulmer, Stuttgart 2002, ISBN 3-8001-3982-0.
  • Urs Eggli (Hrsg.): Sukkulenten-Lexikon. Crassulaceae (Dickblattgewächse). Eugen Ulmer, Stuttgart 2003, ISBN 3-8001-3998-7.
  • Heidrun E. K. Hartmann (Hrsg.): Illustrated Handbook of Succulent Plants: Aizoaceae A–E. Springer Verlag, Berlin/Heidelberg/New York 2001, ISBN 3-540-41691-9.
  • Heidrun E. K. Hartmann (Hrsg.): Illustrated Handbook of Succulent Plants: Aizoaceae F–Z. Springer Verlag, Berlin/Heidelberg/New York 2001, ISBN 3-540-41723-0.
  • Edward F. Anderson: Das große Kakteen-Lexikon. Eugen Ulmer KG, Stuttgart 2005, ISBN 3-8001-4573-1.

Einzelnachweise Bearbeiten

  1. Eintrag „Sukkulente“ im Duden-Onlinewörterbuch
  2. Gerhard Wagenitz: Wörterbuch der Botanik. Die Termini in ihrem historischen Zusammenhang. 2., erweiterte Auflage. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg/Berlin 2003, ISBN 3-8274-1398-2, S. 316.

Weiterführende Literatur Bearbeiten

  • U. Eggli, R. Nyffeler: Living under temporarily arid conditions - succulence as an adaptive strategy. In: Bradleya. Band 27, 2009, S. 13–36.
  • R. Nyffeler, U. Eggli: An up-to-date familial and suprafamilial classification of succulent plants. In: Bradleya. Band 28, 2010, S. 125–144.

Weblinks Bearbeiten

Commons: Sukkulenten – Sammlung von Bildern, Videos und Audiodateien