Muktika

Der Sanskritbegriff Muktika bezieht sich auf den gleichnamigen Kanon von insgesamt 108 Upanishaden. Das genaue Entstehungsdatum der einzelnen Upanishaden ist unbekannt, die ältesten dürften aber noch vor dem 6. Jahrhundert v. Chr. verfasst worden sein, wohingegen die jüngsten erst im Mittelalter zusammengestellt wurden. Die älteren Upanishaden wurden von Generation zu Generation mündlich weitergegeben. Die Niederschrift des Kanons muss noch vor der persischen Abschrift des Philosophen Dara Shikoh im Jahre 1656 erfolgt sein.

Etymologie

Das Sanskritwort muktikā bedeutet Perle. Im spirituellen Kontext kann es mit Mukti bzw. moksha - मोक्ष (mokṣa), die Befreiung, Erlösung, Erleuchtung bedeuten, in Verbindung gebracht werden. Eine freie Übersetzung für die Muktika-Upanishad wäre demzufolge Perle der Befreiung unter den Upanishaden.

Der Kanon

Der aus 108 Upanishaden bestehende Muktika-Kanon findet sich in der Muktika-Upanishad. Die Zahl 108 ist eine mystische Zahl im Hinduismus (108=1¹•2²•3³).

In den Versen 30-39 der Muktika-Upanishad werden folgende Upanishaden aufgelistet:

Anmerkung: Die verwendeten Abkürzungen sind: AV= Atharvaveda, RV=Rigveda, SV=Samaveda, SYV = Schwarzer Yajurveda, WYV = Weißer Yajurveda,

N°	Upanishad	IAST-Transliteration	Sanskritbezeichnung	Kategorie	Assoziierter Veda
1.	Isha-Upanishad (Ishopanishad, auch Ishavasya-Upanishad)	īśā-upaniṣad īśopaniṣad, īśāvāsya-upaniṣad	ईशा उपनिषद् ईशावास्य उपनिषद्	Mukhya	WYV
2.	Kena-Upanishad	kena-upaniṣad	केन उपनिषद्	Mukhya	SV
3.	Katha-Upanishad	kaṭha-upaniṣad	कठ उपनिषद्	Mukhya	SYV
4.	Prashna-Upanishad	praśna-upaniṣad	प्रश्न उपनिषद्	Mukhya	AV
5.	Mundaka-Upanishad	muṇḍaka-upaniṣad	मुण्डक उपनिषद्	Mukhya	AV
6.	Mandukya-Upanishad	māṇḍukya-upaniṣad	माण्डुक्य उपनिषद्	Mukhya	AV
7.	Taittiriya-Upanishad	taittirīya-upaniṣad	तैत्तिरीय उपनिषद्	Mukhya	SYV
8.	Aitareya-Upanishad	aitareya-upaniṣad	ऐतरेय उपनिषद्	Mukhya	RV
9.	Chandogya-Upanishad	chāndogya-upaniṣad	छान्दोग्य उपनिषद्	Mukhya	SV
10.	Brihadaranyaka-Upanishad	bṛhadāraṇyaka-upaniṣad	बृहदारण्यक उपनिषद्	Mukhya	WYV
11.	Brahma-Upanishad	brahma-upaniṣad	ब्रह्म उपनिषद्	Sannyasa	SYV
12.	Kaivalya-Upanishad	kaivalya-upaniṣad	कैवल्य उपनिषद्	Shaiva	SYV
13.	Jabala-Upanishad	jābāla-upaniṣad	जाबाल उपनिषद्	Sannyasa	WYV
14.	Svetasvatara-Upanishad	śvetāśvatara-upaniṣad	श्वेताश्वतर उपनिषद्	Samanya	SYV
15.	Hamsa-Upanishad	haṃsa-upaniṣad	हंस उपनिषद्	Yoga	WYV
16.	Aruneya-Upanishad	āruṇeya-upaniṣad	आरुणेय उपनिषद्	Sannyasa	SV
17.	Garbha-Upanishad	garbha-upaniṣad	गर्भ उपनिषद्	Samanya	SYV
18.	Narayana-Upanishad	nārāyaṇa-upaniṣad	नारायण उपनिषद्	Vaishnava	SYV
19.	Paramahamsa-Upanishad	paramahaṃsa-upaniṣad	परमहंस उपनिषद्	Sannyasa	WYV
20.	Brahma-bindu-Upanishad (Amritabindu-Upanishad)	brahma-bindu-upaniṣad amṛtabindu-upaniṣad	ब्रह्म-बिन्दु-उपनिषद्	Yoga	SYV
21.	Amrita-nada-Upanishad (Nada-Bindu-Upanishad)	amṛta-nāda-upaniṣad nāda-bindu-upaniṣad	अमृत-नाद उपनिषद्	Yoga	SYV
22.	Atharva-shira-Upanishad (Siropanishad)	atharva-śira-upaniṣad śiropaniṣad	अथर्व-शिर उपनिषद्	Shaiva	AV
23.	Atharvashikha-Upanishad	atharva-śikha-upaniṣad	अथर्व-शिख उपनिषद्	Shaiva	AV
24.	Maitrayani-Upanishad (Maitrayaniya-Upanishad)	maitrāyaṇi-upaniṣad	मैत्रायणि उपनिषद्	Sannyasa	SV
25.	Kaushitaki-Upanishad	kauṣītaki-upaniṣad	कौषीतकि उपनिषद्	Samanya	RV
26.	Brihajjabala-Upanishad	bṛhajjābāla-upaniṣad	बृहज्जाबाल उपनिषद्	Shaiva	AV
27.	Nrisimha-tapani-Upanishad (Nrisimha-tapaniyopanishad)	nṛsiṃha-tāpanī-upaniṣad	नृसिंहतापनी उपनिषद्	Vaishnava	AV
28.	Kalagni-Rudra-Upanishad	kālāgni-rudra-upaniṣad	कालाग्निरुद्र उपनिषद्	Shaiva	SYV
29.	Maitreyi-Upanishad	maitreyi-upaniṣad	मैत्रेयि उपनिषद्	Sannyasa	SV
30.	Subala-Upanishad	subāla-upaniṣad	सुबाल उपनिषद्	Samanya	WYV
31.	Kshurika-Upanishad	kṣurika-upaniṣad	क्षुरिक उपनिषद्	Yoga	SYV
32.	Mantrika-Upanishad	māntrika-upaniṣad	मान्त्रिक उपनिषद्	Samanya	WYV
33.	Sarva-sara-Upanishad	sarva-sāra-upaniṣad	सर्व-सार उपनिषद्	Samanya	SYV
34.	Niralamba-Upanishad	nirālamba-upaniṣad	निरालम्ब उपनिषद्	Samanya	WYV
35.	Shuka-rahasya-Upanishad	śuka-rahasya-upaniṣad	शुक-रहस्य उपनिषद्	Samanya	SYV
36.	Vajra-suci-Upanishad (Vajra-sucikopanishad)	vajra-sūci-upaniṣad	वज्रसूचि उपनिषद्	Samanya	SV
37.	Tejo-bindu-Upanishad	tejo-bindu-upaniṣad	तेजो-बिन्दु उपनिषद्	Sannyasa	SYV
38.	Nada-bindu-Upanishad	nāda-bindu-upaniṣad	नाद-बिन्दु उपनिषद्	Yoga	RV
39.	Dhyana-bindu-Upanishad	dhyāna-bindu-upaniṣad	ध्यानबिन्दु उपनिषद्	Yoga	SYV
40.	Brahmavidya-Upanishad	brahmavidya-upaniṣad	ब्रह्मविद्या उपनिषद्	Yoga	SYV
41.	Yogatattva-Upanishad	yogatattva-upaniṣad	योगतत्त्व उपनिषद्	Yoga	SYV
42.	Atma-bodha-Upanishad	ātma-bodha-upaniṣad	आत्मबोध उपनिषद्	Samanya	RV
43.	Parivrat-Upanishad (Narada-parivrajaka-Upanishad)	parivrāt-upaniṣad nārada-parivrājaka-upaniṣad	परिव्रात् उपनिषद् (नारदपरिव्राजक)	Sannyasa	AV
44.	Trishikhi-Upanishad	triṣiki-upaniṣad	त्रिषिखि उपनिषद्	Yoga	WYV
45.	Sita-Upanishad	sītā-upaniṣad	सीता उपनिषद्	Shakta	AV
46.	Yoga-cudamani-Upanishad	yoga-cūḍāmaṇi-upaniṣad	योगचूडामणि उपनिषद्	Yoga	SV
47.	Nirvana-Upanishad	nirvāṇa-upaniṣad	निर्वाण उपनिषद्	Sannyasa	RV
48.	Mandala-brahmana-Upanishad	maṇḍala-brāhmaṇa-upaniṣad	मण्डलब्राह्मण उपनिषद्	Yoga	WYV
49.	Dakshina-murti-Upanishad	dakṣiṇā-mūrti-upaniṣad	दक्षिणामूर्ति उपनिषद्	Shaiva	SYV
50.	Sarabha-Upanishad	sarabha-upaniṣad	शरभ उपनिषद्	Shaiva	AV
51.	Skanda-Upanishad (Tripadvibhuti)	skanda-upaniṣad tripāḍvibhūṭi	स्कन्द उपनिषद् (त्रिपाड्विभूटि)	Samanya	SYV
52.	Mahanarayana-Upanishad	mahānārāyaṇa-upaniṣad	महानारायण उपनिषद्	Vaishnava	AV
53.	Advayataraka-Upanishad	advayatāraka-upaniṣad	अद्वयतारक उपनिषद्	Sannyasa	WYV
54.	Rama-rahasya-Upanishad	rāma-rahasya-upaniṣad	रामरहस्य उपनिषद्	Vaishnava	AV
55.	Rama-tapani-Upanishad	rāma-tāpani-upaniṣad	रामतापणि उपनिषद्	Vaishnava	AV
56.	Vasudeva-Upanishad	vāsudeva-upaniṣad	वासुदेव उपनिषद्	Vaishnava	SV
57.	Mudgala-Upanishad	mudgala-upaniṣad	मुद्गल उपनिषद्	Samanya	RV
58.	Shandilya-Upanishad	śāṇḍilya-upaniṣad	शाण्डिल्य उपनिषद्	Yoga	AV
59.	Paingala-Upanishad	paiṃgala-upaniṣad	पैंगल उपनिषद्	Samanya	WYV
60.	Bhikshuka-Upanishad	bhikṣuka-upaniṣad	भिक्षुक उपनिषद्	Sannyasa	WYV
61.	Mahat-Upanishad	mahat-upaniṣad	महत् उपनिषद्	Samanya	SV
62.	Shariraka-Upanishad	śārīraka-upaniṣad	शारीरक उपनिषद्	Samanya	SYV
63.	Yoga-shikha-Upanishad	yoga-śikhā-upaniṣad	योगशिखा उपनिषद्	Yoga	SYV
64.	Turiyatita-Upanishad	turīyātīta-upaniṣad	तुरीयातीत उपनिषद्	Sannyasa	WYV
65.	Sannyasa-Upanishad	saṃnyāsa-upaniṣad	संन्यास उपनिषद्	Sannyasa	SV
66.	Paramahamsa-parivrajaka-Upanishad	paramahaṃsa-parivrājaka-upaniṣad	परमहंस-परिव्राजक उपनिषद्	Sannyasa	AV
67.	Akshamalika-Upanishad (Malika)	akṣamālika-upaniṣad	अक्षमालिक उपनिषद्	Shaiva	RV
68.	Avyakta-Upanishad	avyakta-upaniṣad	अव्यक्त उपनिषद्	Vaishnava	SV
69.	Ekakshara-Upanishad	ekākṣara-upaniṣad	एकाक्षर उपनिषद्	Samanya	SYV
70.	Annapurna-Upanishad	annapūrṇa-upaniṣad	अन्नपूर्ण उपनिषद्	Shakta	AV
71.	Surya-Upanishad	sūrya-upaniṣad	सूर्य उपनिषद्	Samanya	AV
72.	Akshi-Upanishad	akṣi-upaniṣad	अक्षि उपनिषद्	Samanya	SYV
73.	Adhyatma-Upanishad	adhyātma-upaniṣad	अध्यात्मा उपनिषद्	Samanya	WYV
74.	Kundika-Upanishad	kuṇḍika-upaniṣad	कुण्डिक उपनिषद्	Sannyasa	SV
75.	Savitri-Upanishad	sāvitri-upaniṣad	सावित्रि उपनिषद्	Samanya	SV
76.	Atma-Upanishad	ātmā-upaniṣad	आत्मा उपनिषद्	Samanya	AV
77.	Pashupata-Upanishad	pāśupata-upaniṣad	पाशुपत उपनिषद्	Yoga	AV
78.	Parabrahma-Upanishad	parabrahma-upaniṣad	परब्रह्म उपनिषद्	Sannyasa	AV
79.	Avadhuta-Upanishad	avadhūta-upaniṣad	अवधूत उपनिषद्	Sannyasa	SYV
80.	Tripuratapanopanishad	tripurātapani-upaniṣad	त्रिपुरातपनि उपनिषद्	Shakta	AV
81.	Devi-Upanishad	devi-upaniṣad	देवि उपनिषद्	Shakta	AV
82.	Tripura-Upanishad	tripura-upaniṣad	त्रिपुर उपनिषद्	Shakta	RV
83.	Katha-rudra-Upanishad	kaṭha-rudra-upaniṣad	कठरुद्र उपनिषद्	Sannyasa	SYV
84.	Bhavana-Upanishad	bhāvana-upaniṣad	भावन उपनिषद्	Shakta	AV
85.	Rudra-hridaya-Upanishad	rudra-hṛdaya-upaniṣad	रुद्र-हृदय उपनिषद्	Shaiva	SYV
86.	Yoga-Kundalini-Upanishad	yoga-kuṇḍalini-upaniṣad	योग-कुण्डलिनि उपनिषद्	Yoga	SYV
87.	Bhasma-Upanishad	bhasma-upaniṣad	भस्म उपनिषद्	Shaiva	AV
88.	Rudraksha-Upanishad	rudrakṣa-upaniṣad	रुद्राक्ष उपनिषद्	Shaiva	SV
89.	Ganapati-Upanishad	gaṇapati-upaniṣad	गणपति उपनिषद्	Shaiva	AV
90.	Jabaladarshana-Upanishad (Darshana-Upanishad)	jābāladarśana-upaniṣad darśana-upaniṣad	जाबालदर्शन उपनिषद्	Yoga	SV
91.	Tara-sara-Upanishad	tāra-sāra-upaniṣad	तारसार उपनिषद्	Vaishnava	WYV
92.	Maha-vakya-Upanishad	mahā-vākya-upaniṣad	महावाक्य उपनिषद्	Yoga	AV
93.	Panca-brahma-Upanishad	pañca-brahma-upaniṣad	पञ्च-ब्रह्म उपनिषद्	Shaiva	SYV
94.	Pranagni-hotra-Upanishad	prāṇāgni-hotra-upaniṣad	प्राणाग्नि-होत्र उपनिषद्	Samanya	SYV
95.	Gopala-Tapani-Upanishad	gopāla-tapaṇi-upaniṣad	गोपाल-तपणि उपनिषद्	Vaishnava	AV
96.	Krishna-Upanishad	kṛṣṇa-upaniṣad	कृष्ण उपनिषद्	Vaishnava	AV
97.	Yajnavalkya-Upanishad	Yajñavalkya-upaniṣad	याज्ञवल्क्य उपनिषद्	Sannyasa	WYV
98.	Varaha-Upanishad	varāha-upaniṣad	वराह उपनिषद्	Sannyasa	SYV
99.	Shatyayani-Upanishad	śātyāyani-upaniṣad	शात्यायनि उपनिषद्	Sannyasa	WYV
100.	Hayagriva-Upanishad	hayagrīva-upaniṣad	हयग्रीव उपनिषद्	Vaishnava	AV
101.	Dattatreya-Upanishad	dattātreya-upaniṣad	दत्तात्रेय उपनिषद्	Vaishnava	AV
102.	Garuda-Upanishad	gāruḍa-upaniṣad	गारुड उपनिषद्	Vaishnava	AV
103.	Kali-Santarana-Upanishad	kali-saṇṭāraṇa-upaniṣad	कलि-सण्टारण उपनिषद्	Vaishnava	SYV
104.	Jabala-Upanishad	jābāla-upaniṣad	जाबाल उपनिषद् (सामवेद)	Shaiva	SV
105.	Saubhagya-Upanishad	saubhāgya-upaniṣad	सौभाग्य उपनिषद्	Shakta	RV
106.	Sarasvati-rahasya-Upanishad	sarasvatī-rahasya-upaniṣad	सरस्वती-रहस्य उपनिषद्	Shakta	SYV
107.	Bahvrica-Upanishad	bahvṛca-upaniṣad	बह्वृच उपनिषद्	Shakta	RV
108.	Muktika-Upanishad	muktika-upaniṣad	मुक्तिक उपनिषद्	Samanya	WYV

Unterteilungen

Die Upanishaden des Muktika-Kanons lassen sich anhand ihrer Zugehörigkeit zu den einzelnen Veda wie folgt unterteilen:

• 10 Upanishaden sind mit dem Rigveda assoziiert. Ihre eingängliche शान्ति shānti (Friedensformel) beginnt mit den Verszeilen vaṇme-manasi (meine Rede ruht in meinem Geist).
• 16 Upanishaden sind mit dem Samaveda verknüpft und ihr shānti lautet āpyāyantu (mögen die unsichtbaren Kräfte uns nähren).
• 19 Upanishaden stehen mit dem Weißen Yajurveda in Verbindung, ihr shānti beginnt mit pūrṇamada (Fülle findet sich im Transzendentalen).
• 32 Upanishaden gehören zum Schwarzen Yajurveda mit shānti sahanāvavatu (Das Brahman möge uns beide beschützen).
• 31 Upanishaden stehen in Assoziation mit dem Atharvaveda und beginnen mit der shānti bhadram-karṇebhiḥ (lasst uns die glückbringenden Wahrheiten mit den Ohren vernehmen).

Die ersten 10 Upanishaden bilden die Mukhya-Upanishaden. Diese stellen den Kern der alten Texte und sind vor der klassischen Periode des Hinduismus entstanden, d. h. in der zweiten Hälfte des 1. Jahrtausend v. Chr. Sie spiegeln die Entwicklung des Vedanta aus der vorangegangenen vedischen Religion. Zum Sāmānya Vedānta (gemeiner Vedanta) gehören 21 Upanishaden. Diese werden von allen Vedanta-Schulen als Offenbarungsschriften (Sruti) akzeptiert und werden von keiner Sekte monopolisiert.

Die restlichen 77 Upanishaden sind Grundlagentexte verschiedener Glaubensrichtungen bzw. Sekten des Hinduismus. Hiervon sind 23 Upanishaden asketische Sannyāsa-Texte, 9 Upanishaden sind Shakti-texte, 14 Upanishaden stehen in der Vaishnava-Tradition, 14 Upanishaden in der Shiva-Tradition und 17 Upanishaden sind mit dem Yoga assoziiert.

Kategorie	Shukla Yajurveda	Krishna Yajurveda	Atharvaveda	Samaveda	Rigveda
Mukhya	Isha	Katha	Prashna	Kena	Aitareya
	Brihadaranyaka	Taittiriya	Mundaka	Chandogya
			Mandukya
Samanya	Subala	Sarva-sara	Surya	Vajrasuci	Kaushitaki
	Mantrika	Shukarahasya	Atma	Mahat	Atma-bodha
	Niralamba	Skanda (Tripadvibhuti)		Savitri	Mudgala
	Paingala	Shariraka
	Adhyatma	Ekakshara
	Muktika	Akshi
		Pranagni-hotra
Sannyasa	Jabala	Brahma	Parivrat	Aruneya	Nirvana
	Paramahamsa	Svetasvatara	Paramahamsa-parivrajaka	Maitrayani
	Advayataraka	Garbha	Parabrahma	Maitreyi
	Bhikshuka	Tejo-bindu		Sannyasa
	Turiyatita	Avadhuta		Kundika
	Yajnavalkya	Katharudra
	Shatyayani	Varaha
Shakta		Sarasvati-rahasya	Sita		Tripura
			Annapurna		Saubhagya
			Devi		Bahvrica
			Tripuratapani
			Bhavana
Vaishnava	Tara-sara	Narayana	Nrisimhatapani	Vasudeva
		Kali-Santarana	Mahanarayana	Avyakta
			Rama-rahasya
			Rama-tapani
			Gopala-tapani
			Krishna
			Hayagriva
			Dattatreya
			Garuda
Shaiva		Kaivalya	Atharva-shira (Shira)	Rudraksha	Akshamalika (Malika)
		Kalagnirudra	Atharvashikha	Jabala
		Dakshina-murti	Brihajjabala
		Rudra-hridaya	Sharabha
		Panca-brahma	Bhasma
			Ganapati
Yoga	Hamsa	Brahma-bindu (Amritabindu)	Shandilya	Yoga-cudamani	Nada-bindu
	Trishikhi	Amritanada	Pashupata	Jabaladarshana
	Mandala-brahmana	Kshurika	Mahavakya
		Dhyana-bindu
		Brahmavidya
		Yogatattva
		Yoga-shikha
		Yoga-kundalini