Josef Brandl (Orgelbauer)

Orgelbauer

Josef Brandl (* 15. August 1865 in Eisendorf; † 20. Juni 1938 in Maribor) war ein Orgelbaumeister und Inhaber des Unternehmens Josef Brandls Orgelbau-Anstalt in Marburg an der Drau.

Der Orgelbaumeister Josef Brandl

Leben Bearbeiten

Josef Brandl wurde in Eisendorf geboren. Vom 17. Februar 1878 bis 7. Januar 1882 absolvierte er eine Handwerkerlehre bei dem bekannten Orgelbaumeister Jakob Müller im oberbayrischen Rosenheim. Nach vollendeter Lehrzeit arbeitete Brandl als Geselle drei weitere Jahre in diesem Betrieb. Sodann ging er auf Wanderschaft und arbeitete bei dem bedeutenden Orgelbauer Mathias Burkard in Heidelberg und später in den ebenfalls anerkannten Orgelbauwerkstätten in Vorarlberg, bei den Gebrüder Mayer in Feldkirch und Anton Behmann in Schwarzach.

Nach Ablegung der Meisterprüfung wirkte Josef Brandl vorübergehend bei Ludwig Edenhofer im niederbayrischen Regen, bevor er sich im September 1893 in der untersteirischen Stadt Marburg (heute Maribor in Slowenien) niederließ und hier eine moderne Orgelbau-Anstalt gründete.

 
Der Spieltisch der Brandl-Orgel in der Basilika der Muttergottes von Lourdes in Brestanica/Reichenburg in Slowenien

Durch solide Reparatur- und Umbauarbeiten an älteren Orgeln überzeugte Josef Brandl das bischöfliche Ordinariat schnell von seinen Fähigkeiten, sodass sein Unternehmen von Anbeginn an überaus erfolgreich war. In den folgenden Jahren fertigte er hauptsächlich kleinere und mittlere Orgeln für Landkirchen im östlichen Bereich der Diözese Lavant, in der Untersteiermark sowie in den westlichen Komitaten Zala und Warasdin von Ungarn. Bei den Auftraggebern genoss Brandls „Orgelbau Anstalt“ dank zahlreicher technischer Verbesserungen und klanglicher Abstimmungen großes Vertrauen. Josef Brandl baute vornehmlich Orgeln mit romantischer Disposition und pneumatischen Trakturen, insbesondere erreichte er beachtliche Fortschritte bei der Verfeinerung der Kegellade.

In seinem Arbeitsleben fertigte Brandl mit seinen Mitarbeitern nachweisbar 149 Orgeln. Diese sind am Spieltisch mit einem Emailleschildchen versehen, auf dem der Unternehmensname und die fortlaufende Werksnummer (Opus) ersichtlich ist. Seine größten und bekanntesten Instrumente befinden sich in Maribor (Basilika, 1900, 34 Register und Kathedrale, 30 Register) in Brestanica/Reichenburg (Basilika, 1928, 40 Register) und in Dubrovnik (Sv. Vlaha, 1937, Opus 144, 30 Register).

Werke Bearbeiten

Opus Jahr Ort Kirche Bild Manuale Register Bemerkungen
1894 Pernica (St. Margarethen an der Pesnitz) Pfarrkirche St. Margarethe I/P 9 Vermutlich die erste Orgel von Brandl.
1894 Markovci (St. Marxen) Pfarrkirche St. Markus I/P 10 2007 ersetzt durch eine neue Orgel

(Orglarska delavnica Maribor, 25/II+P).

1894 Središče ob Dravi (Polstrau) Filialkirche der Schmerzhaften Mutter Gottes I/P 5
1895 Varaždin (Warasdin) Kirche St. Nikolaus
 
II/P 20
9 1898 Slovenska Bistrica (Windischfeistritz) Marienkirche I/P 11
1898 Čadram-Oplotnica (Tschadram-Oplotnitz) Pfarrkirche St. Johannes der Täufer II/P 16 1998 restauriert von Anton Škrabl.
1898 Šoštanj (Schönstein) Heilig Geist-Kirche in Ravne I/P 6
1899 Jarenina (Jahring) Pfarrkirche Hl. Maria I/P 10
1900 Gornja Radgona (Oberradkersburg) Pfarrkirche St. Peter
 
II/P 12 1993 ersetzt durch eine neue Orgel (Orglarska delavnica Maribor, 20/II+P).
12 1900 Maribor (Marburg) Basilika der Mutter der Barmherzigkeit (Maribor)
 
II/P 32 1992 restauriert und vergrößert von

Anton Jenko (nun 3 Manuale und 41 Register) → Orgel

1900 Kuzma/Dolič Pfarrkirche St. Florian I/P 5
1901 Vurberk (Wurmberg) Pfarrkirche Hl. Maria I/P 8
1901 Puščava (Maria in der Wüste) Pfarrkirche II/P 16
1901 Polje ob Sotli (Felddorf) Pfarrkirche St. Nikolaus I/P 8
1902 Leskovec pri Krškem (Haselbach) Pfarrkirche Schmerzhafte Mutter Gottes II/P 13 2013 ersetzt durch eine neue Orgel von Anton Škrabl.
1902 Ljutomer (Luttenberg) Pfarrkirche St. Johannes der Täufer
 
II/P 14
1903 Gorišnica Pfarrkirche St. Margarethe von Antiochien I/P 9
28 1903 Ptuj (Pettau) Stadtpfarrkirche St. Georg
 
II/P 24 1996 restauriert und vergrößert von

Anton Jenko (nun 3 Manuale und 37 Register).

30 1903 Hoče (Kötsch) Filialkirche St. Nikolaus I/P 6
38 1903 Vukovina Pfarrkirche Hl. Jungfrau Maria 13
1904 Sv. Tomaž pri Ormožu (St. Thomas bei Groß Sonntag) Pfarrkirche St. Thomas I/P 9
44 1905 Tabor Pfarrkirche St. Georg II/P 12
45 1905 Kotlje (Köttelach) Pfarrkirche St. Margarethe I/P 6
46 1905 Malečnik (Malletschnig) Pfarrkirche St. Peter II/P 10
1905 Cezanjevci (Zesendorf) Pfarrkirche St. Rochus und Sebastian I/P 6
51 1906 Pekrska gorca (Pickerndorf) Kirche Maria Sieben Schmerzen auf dem Kalvarienberg 7
1906 Cirkulane Pfarrkirche St. Barbara I/P 9
1906 Sankt Georgen im Lavanttal Pfarrkirche St. Georgen im Lavanttal
 
1 6
63 1908 Hoče (Kötsch) Pfarrkirche St. Georg II/P 10 1996 ersetzt durch eine neue Orgel

(Orglarska delavnica Maribor, 20/II+P).

67 1908 Laporje Pfarrkirche St. Philipp und Jakob I/P 1986 ersetzt durch eine neue Orgel

(Anton Jenko, 15/II+P).

70 1908-09 Maribor (Marburg) Kathedrale von Maribor II/P 30 1981 ersetzt durch eine neue Orgel

(Walcker, 37/III+P).

76 Sv. Martin na Muri Pfarrkirche St. Martin 11
1909 Cirkovce (Zirkovetz) Pfarrkirche Hl. Maria II/P 13
78 1909 Straß in Steiermark Pfarrkirche Maria Himmelfahrt
 
II/P 10 2011 renoviert von Andreas Utz.
84 1910 Leutschach Pfarrkirche St. Nikolaus
 
II/P 22 2013 renoviert von Franz Windtner.
89 1910 Štrigova (in Kroatien) Pfarrkirche St. Maria Magdalena 10
1912 Kamnica (Gams) Pfarrkirche St. Martin I/P 10 1990 renoviert und teilweise auf mechanische Spieltraktur umgebaut.
1913 Stari trg pri Slovenj Gradcu (Altenmarkt) Pfarrkirche St. Radegunde II/P 10 1998 ersetzt durch eine neue Orgel

(Orglarska delavnica Maribor, 22/II+P).

104 1913 Sveti Miklavž pri Ormožu Pfarrkirche St, Miklavž (Nikolai) II/P 17 1979 Ersetzt durch elektronische Orgel. Das Orgelkabinett ist bis heute geblieben
109 1913 Gamlitz Pfarrkirche St. Peter und Paul II/P 15 Abgetragen 1985.
1914 Wundschuh Pfarrkirche St. Nikolaus
 
II/P 15 1969 von Konrad Hopferwieser auf 21 Register erweitert; 2008 von Christian Hartinger renoviert und mit einem neuen elektrischen Spieltisch ausgestattet.
1917 Bad Radkersburg Frauenkirche Mariahilf
 
8
1923 Našice Franjevačka crkva sv. Antuna Padovanskog 15
1926 Velika Polana (Teufelsloch) Herz Jesu Kirche I/P 7
130 1928 Brestanica (Reichenburg) Basilika Unserer Lieben Frau von Lourdes (Brestanica)
 
III/P 40 2002/03 restauriert von Simon Kolar.
1928 Cavtat Kirche Sv. Nikole 16
132 1929 Starše (Sankt Johann am Draufeld) Pfarrkirche hl. Johannes der Täufer II/P 11 2006 ersetzt durch eine neue Orgel

(Škrabl, 18/II+P).

144 1937 Dubrovnik (Ragusa) Kirche St. Blasius, Sveti Vlaho
 
30
149 1938 Vransko (Franz) Pfarrkirche St. Michael II/P 16 1993 ersetzt durch eine neue Orgel (Orglarska delavnica Maribor, 18/II+P) im alten Gehäuse von Brandl.
Krapina (Grabing) Franjevački samostan 10

Siehe auch Bearbeiten

Literatur Bearbeiten

  • Michael Napotnik: Die Basilika zur Heiligen Maria, Mutter der Barmherzigkeit, in der Grazervorstadt zu Marburg. Marburg 1909.
  • Orgle v cerkvah Lavantinske škofije. Bischöfliches Ordinariat, Maribor 1911.
  • Ladislav Saban: Orgulje slovenskih graditelja u Hrvatskoj. Jugoslavenske Akademije Znanosti i Umjetnosti, Zagreb 1980, S. 5–84.
  • Milko Bizjak, Edo Škulj: Orgle na Slovenskem. Državna založba Slovenije, Ljubljana 1985.
  • Edo Škulj: Brandl, Josef (Josip). In: Musik in Geschichte und Gegenwart. Personenteil, Band 3. Bärenreiter/Metzler, Kassel/Stuttgart 2000, Spalte 738.
  • Štefan A. Ferenčak: Josip Brandl in njegova orglarska delavnica. In: Cerkveni glasbenik. 2003, Heft 3/4, S. 18–19.

Weblinks Bearbeiten

Commons: Josef Brandl – Sammlung von Bildern, Videos und Audiodateien